تغذیه نوزاد با شیر مادر؛ بهترین آغاز برای یک زندگی سالم
تغذیه نوزاد با شیر مادر یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر سلامت جسمی و روانی کودک در سال‌های اولیه زندگی است. شیر مادر نه‌تنها نیازهای تغذیه‌ای نوزاد را به‌صورت کامل و متعادل تأمین می‌کند، بلکه با تقویت سیستم ایمنی بدن، کودک را در برابر بسیاری از بیماری‌های عفونی و مزمن محافظت می‌نماید. مطالعات متعدد نشان می‌دهند که تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول زندگی، نقش مهمی در رشد مغز، افزایش بهره‌هوشی، تقویت پیوند عاطفی بین مادر و فرزند و کاهش خطر ابتلا به آلرژی، چاقی و دیابت نوع ۲ دارد. از سوی دیگر، تغذیه با شیر مادر فواید قابل توجهی برای سلامت مادر نیز به همراه دارد؛ از جمله کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان، کمک به بازگشت وزن به حالت طبیعی و ایجاد احساس رضایت و ارتباط عمیق‌تر با نوزاد. این روش طبیعی تغذیه، نه‌تنها مقرون‌به‌صرفه و همیشه در دسترس است، بلکه با فراهم آوردن تغذیه‌ای ایمن و استریل، نیاز به استفاده از شیر خشک و وسایل جانبی را کاهش می‌دهد.
رعایت توصیه‌های علمی تغذیه‌ای و توجه به علائم جسمانی نوزاد می‌تواند مشکلات تغذیه‌ای را کاهش دهد. در ادامه، به سؤالات مطرح‌شده در رابطه با تغذیه مادر و شیردهی پرداخته می‌شود:
۱. علائم کافی بودن یا نبودن شیر مادر
۲. شیر مادر بدهیم یا شیر خشک؟
سازمان‌های جهانی بهداشت و پزشکی، شیر مادر را بهترین و کامل‌ترین تغذیه نوزاد می‌دانند. توصیه می‌شود در ۶ ماه اول فقط از شیر مادر (به‌صورت انحصاری) استفاده شود و پس از آن تا حداقل ۱ تا ۲ سال همچنان شیر مادر به عنوان تغذیه اصلی ادامه یابد. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌ها و مواد محافظتی است که کودک را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت می‌کند (مانند عفونت‌های تنفسی، آلرژی‌ها، بیماری‌های گوارشی و …). همچنین شیر مادر نیازهای تغذیه‌ای نوزاد را به‌خوبی تأمین می‌کند و مزایای سلامتی طولانی‌مدتی برای مادر (مانند کاهش خطر برخی سرطان‌ها و کمک به کاهش وزن پس از بارداری) دارد. بنابراین، هرگاه امکان‌پذیر باشد، تأمین شیر مادر (یا شیر دوشیده شده‌ی مادر) اولویت دارد. شیرخشک تنها در مواردی استفاده می‌شود که شیر مادر به هر دلیلی کافی نبوده یا مصرف آن برای مادر یا نوزاد ممکن نباشد.
۳. انجام ژل و بوتاکس و کراتین در دوران شیردهی
انجام اغلب روش‌های زیبایی مو و پوست در دوران شیردهی معمولاً بی‌خطر تلقی می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند مواد شیمیایی مورد استفاده در کراتینه یا رنگ کردن مو جذب پایینی در خون دارند و به میزان زیادی وارد شیر مادر نمی‌شوند. همچنین شواهد موجود نشان می‌دهد تزریق بوتاکس (سم بوتولینوم) در بدن مادر نیز معمولاً مقدار بسیار کمی وارد شیر شده و برای نوزاد ضرری ایجاد نمی‌کند. با این حال، بهتر است مادران شیرده قبل از اقدام به هر روش زیبایی خاص، با پزشک مشورت کنند تا اطمینان حاصل شود هیچ منع خاصی وجود ندارد.
۴. نحوه صحیح شیر دادن
۵. آروغ‌گیری
هنگام شیر دادن، مقداری هوا همراه شیر وارد معدهٔ نوزاد می‌شود که می‌تواند باعث ناراحتی و دل‌درد شود. پس از هر بار شیردهی توصیه می‌شود کودک را به حالت عمودی (مانند حالت نشسته بر دوش مادر) قرار داده و با ضربه‌های آرام به پشت او هوای بلعیده شده را آزاد کنید. گاهی مقداری شیر نیز همراه آروغ برمی‌گردد که طبیعی است و جای نگرانی ندارد. اما اگر استفراغ کردن نوزاد مکرر (بیش از یک یا دو بار در روز) باشد یا علائم مشکوکی مانند بی‌قراری شدید پس از غذا خوردن مشاهده شود، باید با پزشک مشورت شود. آروغ‌گیری منظم پس از هر وعده، کمک می‌کند تا نوزاد راحت‌تر شده و شیر به خوبی هضم شود.
۶. آیا تغذیه مادر در کولیک و رفلاکس بچه مؤثر است؟
اغلب کولیک (بی‌قراری مداوم) نوزادان ارتباط مستقیمی با آنچه مادر می‌خورد ندارد. کارشناسان تغذیه بر این باورند که بی‌قراری نوزادان معمولاً طبیعی است و بدون بررسی علائم دیگر نباید صرفاً به رژیم غذایی مادر نسبت داده شود. مطالعات نشان داده در اکثر نوزادان، تغییر ناگهانی در رژیم مادر (مثل مصرف حجم زیاد یک غذا) به تنهایی باعث کولیک نمی‌شود. تنها در صورتی که نوزاد علائم واضح حساسیت غذایی (مثلاً خون در مدفوع، بثورات یا مشکلات تنفسی) داشته باشد، ممکن است متخصص کودکان رژیم حذف غذایی خاصی (مانند حذف لبنیات، سویا یا تخم‌مرغ) را پیشنهاد کند. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داده مصرف زیاد لبنیات یا سبزیجات چلیپایی توسط مادر می‌تواند احتمال کولیک را کمی افزایش دهد، ولی این یافته‌ها کلی و قطعی نیستند. در مورد ریفلاکس معده نیز اغلب عامل اصلی، نارسایی تکاملی اسفنکتر مری – معده است و نه رژیم مادر؛ مگر در موارد خاص حساسیت که توضیح داده شد. به طور خلاصه، رعایت یک رژیم متعادل و حذف خودسرانه غذاها بدون تشخیص معمولا لازم نیست، مگر آنکه پزشک علائمی از حساسیت غذایی در نوزاد تشخیص دهد.
۷. در آلرژی به پروتئین شیر گاو چه رژیمی باید داشته باشیم؟
اگر نوزاد به پروتئین شیر گاو (CMPA) حساسیت داشته باشد، معمولاً توصیه می‌شود مادر لبنیات گاوی را کاملاً از رژیم غذایی خود حذف کند. این شامل شیر، پنیر، ماست و هر مادهٔ حاوی پروتئین شیر گاو (مثل کره، خامه و پودرهای لبنی) است. برخی منابع همچنین اشاره می‌کنند که حذف سایر آلرژن‌های شایع مثل سویا یا تخم‌مرغ ممکن است در صورت حساسیت همزمان لازم باشد. پس از حذف لبنیات، اگر علائم نوزاد (مثل خون یا بلغم در مدفوع) بهبود یابد، می‌توان برای چند هفته تلاش کرد و سپس دوباره آن‌ها را یکی‌یکی وارد رژیم مادر کرد. مشورت با متخصص آلرژی یا اطفال و کارشناس شیردهی در این شرایط ضروری است.
۸. چه مواد غذایی نباید بخوریم؟
۹. قطع شیر شب
حدود ۶ ماهگی از دیدگاه فیزیولوژیک نوزاد می‌تواند در طول شب ۶–۸ ساعت بدون تغذیه بماند. برای قطع شیر شب، بهتر است این کار به صورت تدریجی انجام شود: مثلاً ابتدا یکی از وعده‌های شبانه را حذف و مدتی پس از آن وعدهٔ دوم را قطع کنید. هنگام ترک تغذیه شبانه باید توجه داشت که در طول روز کودک غذای کافی دریافت کرده باشد؛ هر چه کالری دریافتی روزانه بیشتر باشد، نیاز او به شیر شب کمتر می‌شود. همچنین داشتن برنامه منظم (مثلاً هر شب یا هر چند شب یکبار یک روش) باعث می‌شود کودک راحت‌تر به فقدان شیر شبانه عادت کند. در طول این فرایند، مادر ممکن است برای جلوگیری از احتقان سینه هر چند وقت یک بار به مقدار کمی شیر دوشیده شده از پستان خود بردارد و دور بریزد (یا به نوزاد با قطره‌چکان دهد) تا فشار ناشی از تخلیه نشدن شیر کاهش یابد. در کل، شروع قطع شیر شب بهتر است زمانی باشد که کودک رشد کافی پیدا کرده و به تدریج جایگزین‌های تغذیه در طول روز برایش فراهم شده است.
۱۰. اهمیت تغذیه سالم
رعایت یک رژیم غذایی سالم و متوازن برای مادر شیرده اهمیت ویژه‌ای دارد. مادران شیرده به طور طبیعی تشنه‌تر و گرسنه‌تر از دوران عادی هستند. توصیه می‌شود یک رژیم متنوع شامل سبزیجات، میوه‌ها، پروتئین‌های با کیفیت (گوشت، ماهی، حبوبات)، غلات کامل و لبنیات کم‌چرب (برای مادرانی که لبنیات مصرف می‌کنند) داشته باشند. کالری مورد نیاز روزانهٔ مادر شیرده حدود ۲۵۰۰–۲۷۰۰ کیلوکالری است (حدود ۵۰۰ کیلوکالری بیشتر از دوران قبل از بارداری) تا از ذخایر انرژی بدن و تولید شیر کافی پشتیبانی کند. همچنین مصرف مایعات کافی اهمیت دارد؛ معمولاً نوشیدن آب به میزان رفع تشنگی کفایت می‌کند و نیازی به مصرف افراطی مایعات نیست. تغذیه مناسب باعث تضمین سلامت مادر (جلوگیری از کم‌خونی و ضعف) و کیفیت شیر بالاتر می‌شود.
۱۱. چطور بفهمیم بلعیدن بچه مناسب است یا نه
بلع نوزاد سالم به این صورت است که در حین شیرخوردن کودک به راحتی و پیوسته مکش می‌کند و هیچ‌یک از علائم زیر را نشان نمی‌دهد. علائم هشدار در حین غذا خوردن عبارت‌اند از: سرفه یا خفگی مکرر هنگام شیرخوردن، مشکلات تنفسی (سوت کشیدن یا قطع تنفس) حین تغذیه، بی‌قراری شدید یا گریه طولانی‌مدت هنگام شیر خوردن، استفراغ مکرر یا کاهش وزن یا عدم وزن‌گیری مناسب. به عبارت دیگر اگر نوزاد پس از هر بار شیر خوردن آرام است و دارای رشد وزنی مناسب (مکیدن مؤثر شیر) است، بلع او غالباً طبیعی است. اما اگر حتی با تعویض پوزیشن یا تجویز فرمول/قطره نیز تغذیه خوب انجام نشود و هر یک از علائم فوق مشاهده شود، احتمال وجود اختلال بلع یا مکیدن ضعیف وجود دارد و باید به متخصص شیرخوارگی یا گفتاردرمانگر (بلع‌درمان) مراجعه کرد.
۱۲. اگر مکیدن ضعیف بود چه‌کار کنیم؟
۱۳. علائم هشدار
۱۴. مهارت دهانی نوزاد
نوزادان تازه متولد با مجموعه‌ای از رفلكس‌های دهانی به دنیا می‌آیند. طبق راهنمای مهارت‌های دهانی نوزادان، در ۰–۲ ماهگی کودک باید بتواند با مکیدن خود را آرام کند و ظرف ۱۵–۳۰ دقیقه شیر مادر یا شیشه را بنوشد. در طول چند ماه اول زندگی، مهارت مکیدن و بلع به تدریج قوی‌تر می‌شود. برای مثال در ۳–۵ ماهگی نوزاد شروع به گذاشتن دست یا اسباب‌بازی در دهان می‌کند و الگوهای منظم تغذیه شکل می‌گیرد. بنابراین نوزاد سالم هنگام شیرخوردن، با حرکات موجی زبان و مکش متوالی شیر را می‌مکد و می‌بلعد. عدم هماهنگی در این حرکات (مانند ضعف زبان یا عدم باز شدن کامل دهان) می‌تواند به مشکلات تغذیه منجر شود. پایش رشد و نیازهای تغذیه‌ای نوزاد، با توجه به مراحل طبیعی مهارت‌های دهانی، کمک می‌کند هرگونه تأخیر یا مشکل به موقع شناسایی شود.
۱۵. ارتباط مکیدن ضعیف و رفلاکس
کلام پایانی
دیدگاه‌ها
0 دیدگاه
